เดินขึ้นลงบันไดบ่อย ๆ ทำให้ข้อเข่าเสื่อมจริงไหม?

หลายคนกังวลว่า “ขึ้นบันไดบ่อย เดี๋ยวข้อเข่าเสื่อม” จนหลีกเลี่ยงการเดินหรือเลือกใช้ลิฟต์ทุกครั้ง ความจริงแล้วบันไดเป็นกิจกรรมที่ทั้งมีประโยชน์และมีความเสี่ยง ขึ้นอยู่กับสภาพข้อเข่าของแต่ละคนและวิธีการใช้งาน หากเข้าใจหลักการ จะรู้ว่าบันไดไม่ได้อันตรายเสมอไป แต่ก็ไม่ปลอดภัยสำหรับทุกคนเช่นกัน

บทความนี้จะช่วยให้คุณเข้าใจว่าบันไดมีผลต่อข้อเข่าอย่างไร ใครควรระวัง และควรดูแลตัวเองอย่างไรเพื่อป้องกันข้อเข่าเสื่อมในระยะยาว

ตัวอย่างผู้ป่วย

คุณดาลัด อายุ 45 ปี ทำงานออฟฟิศและต้องขึ้นลงบันไดในที่ทำงานวันละหลายรอบ ช่วงหลังรู้สึกเจ็บเข่าด้านหน้าเวลาเดินลงบันได โดยเฉพาะเมื่อรีบลงหรือถือของหนัก ตอนแรกคิดว่าเป็นเรื่องเล็กน้อย แต่เมื่ออาการเริ่มรบกวนการเดิน จึงมาตรวจ

เอกซเรย์พบว่าไม่มีข้อเข่าเสื่อมมากนัก แต่มีอาการ “ข้อสะบ้าเข่าเสียดสี” จากการใช้งานหนักและกล้ามเนื้อหน้าขาอ่อนแรง แพทย์ให้ทำกายภาพเสริมกล้ามเนื้อ ปรับพฤติกรรม และอาการดีขึ้นใน 6 สัปดาห์

เคสนี้สะท้อนชัดว่า ไม่ใช่ทุกคนที่ขึ้นบันไดบ่อย ๆ จะข้อเข่าเสื่อม แต่ถ้ากล้ามเนื้อไม่แข็งแรงหรือใช้งานผิดวิธี อาการปวดจะมาเยือนเร็วกว่าที่คิด

บันไดมีผลต่อข้อเข่าอย่างไร?

เวลาเดินขึ้นลงบันได ข้อเข่าต้องรับแรงมากกว่าการเดินบนพื้นราบหลายเท่า เช่น

• เดินปกติ เข่ารับแรง 2–3 เท่าของน้ำหนักตัว
• เดินขึ้นบันได รับแรง 3–4 เท่า
• เดินลงบันได รับแรง 4–5 เท่า เพราะต้องต้านแรงโน้มถ่วง

แรงที่เพิ่มขึ้นนี้ทำให้ผิวข้อเข่าถูกกดมากขึ้น โดยเฉพาะบริเวณ “ข้อสะบ้าเข่า” ซึ่งเป็นส่วนที่เจ็บได้ง่ายที่สุด

ดังนั้น บันได “ไม่ได้ทำให้เข่าเสื่อมทันที” แต่ถ้าใช้งานซ้ำ ๆ ในคนที่มีความเสี่ยง ข้อเข่าอาจเสื่อมเร็วขึ้นจริง

ใครบ้างที่ขึ้นบันไดแล้วมีโอกาสปวดเข่าหรือเข่าเสื่อมเร็วขึ้น?

• คนอ้วน (น้ำหนักที่เพิ่มขึ้น 1 กิโล เข่าต้องรับแรงเพิ่ม 3–5 กิโลเวลาขึ้นลงบันได)
• คนที่กล้ามเนื้อหน้าขาอ่อนแรง ทำให้กระดูกสะบ้าถูกรั้งมากขึ้น
• คนที่นั่งพับเพียบ นั่งยองนาน ๆ ทำให้เข่าอักเสบง่าย
• คนที่มีข้อเข่าเสื่อมระยะแรกอยู่แล้ว
• คนที่เดินลงบันไดเร็วเกินไปหรือลงน้ำหนักผิดท่า

ถ้าเข้าเกณฑ์เหล่านี้ การขึ้นลงบันไดบ่อย ๆ อาจทำให้ผิวข้อสึกเร็วขึ้นและเกิดอาการปวดได้ง่าย

สัญญาณเตือนที่บ่งบอกว่าคุณกำลังใช้งานบันไดมากเกินไป

• ปวดเข่าด้านหน้าเวลาขึ้นหรือ “ลง” บันได
• เข่าฝืดตอนเช้า หรือตอนลุกจากเก้าอี้
• มีเสียงก๊อบแก๊บในข้อเข่า
• เข่าบวมหลังเดินเยอะหรือขึ้นลงหลายรอบ
• เริ่มรู้สึกว่าเข่าไม่มั่นคง หรือกลัวเข่าทรุด

ถ้ามีอาการ 2–3 ข้อ ควรลดการขึ้นลงบันไดและประเมินเรื่องข้อเข่าเสื่อม

การตรวจวินิจฉัย

1) ตรวจร่างกายโดยแพทย์กระดูกและข้อ

ดูการลงน้ำหนัก การเหยียดงอ การกดเจ็บเฉพาะจุดเพื่อแยกโรคอื่น ๆ เช่น หมอนรองเข่าฉีก หรือเอ็นสะบ้าอักเสบ

2) เอกซเรย์ข้อเข่า

ใช้ดูระดับความเสื่อม โครงสร้างกระดูก เข่าโก่ง และความสูงของช่องข้อ

3) เอ็มอาร์ไอ (เอกซเรย์คลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า)

ใช้ในรายที่สงสัยหมอนรองเข่าหรือเส้นเอ็นสะบ้า โดยเฉพาะในคนที่ปวดเรื้อรังแม้พักแล้ว

4) ประเมินกล้ามเนื้อรอบเข่าและสะโพก

สำคัญมาก เพราะกล้ามเนื้ออ่อนแรงเป็นสาเหตุของการลงน้ำหนักผิดท่า

แล้วสรุปคือ “บันไดทำให้ข้อเข่าเสื่อมจริงไหม?”

คำตอบคือ ทั้งใช่และไม่ใช่ ขึ้นอยู่กับสภาพข้อเข่าและวิธีใช้งาน

✔ ในคนปกติที่แข็งแรง ไม่อ้วน และมีกล้ามเนื้อดี

การขึ้นบันไดไม่ทำให้ข้อเข่าเสื่อมเร็วกว่าปกติ และยังช่วยเพิ่มความแข็งแรงของขาได้ด้วย

✘ แต่ในคนที่มีความเสี่ยง เช่น อ้วน กล้ามเนื้ออ่อนแรง หรือมีเข่าเสื่อมอยู่แล้ว

การขึ้นลงบันไดบ่อย ๆ อาจทำให้ปวดเข่าเร็วขึ้น และกระตุ้นให้ข้อเข่าเสื่อมมากกว่าเดิม

ดังนั้น บันได “ไม่ใช่ผู้ร้าย” แต่ต้องรู้จักใช้ให้เหมาะกับร่างกายตัวเอง

การรักษาแบบไม่ผ่าตัดสำหรับผู้ที่ปวดเข่าเวลาขึ้นลงบันได

1) กายภาพบำบัดเสริมกล้ามเนื้อหน้าขา (สำคัญที่สุด)

เพราะกล้ามเนื้อแข็งแรงจะช่วยดึงกระดูกสะบ้าให้อยู่ในแนวที่ถูกต้อง ลดการเสียดสี

2) ลดน้ำหนักถ้าเกินเกณฑ์

ลดแค่ 5–10% ของน้ำหนักตัว ช่วยลดอาการปวดได้มาก

3) เลี่ยงการลงบันไดบ่อย

หากจำเป็นให้จับราว ลงช้า ๆ และลงน้ำหนักเต็มฝ่าเท้า ไม่กระแทก

4) ใช้ยาเพื่อลดอักเสบตามอาการ

ใช้เฉพาะช่วงที่ปวดมาก ไม่ควรใช้ต่อเนื่องยาว

5) การฉีดยาลดอักเสบเข้าข้อด้วยอัลตราซาวด์

ช่วยลดอาการบวมและปวดเฉียบพลันได้เร็ว

6) การฉีดน้ำหล่อเลี้ยงข้อ (Hyaluronic)

ช่วยให้ข้อเข่าลื่นขึ้น ลดเสียงดังและอาการฝืด โดยเฉพาะในผู้ที่มีข้อเข่าเสื่อมระยะแรก

เมื่อไหร่ควรพิจารณาผ่าตัด?

การผ่าตัดไม่ใช่ทางเลือกแรก แต่จำเป็นในกรณี

• ปวดมากจนเดินแทบไม่ได้
• ช่องข้อเข่าแคบมากจากการเสื่อมรุนแรง
• เข่าโก่งหรือเบี้ยวมากจนเดินผิดรูป
• รักษาแบบไม่ผ่าตัดอย่างเต็มที่แล้วไม่ดีขึ้น

ปัจจุบันการผ่าตัดข้อเข่าเทียมช่วยให้ผู้ป่วยกลับมาเดินได้ดีและลดปวดได้มาก แต่ใช้เฉพาะรายที่จำเป็นจริง ๆ

พยากรณ์โรค

ผู้ที่เริ่มปวดเข่าเวลาขึ้นลงบันไดส่วนใหญ่ดีขึ้นได้มาก หากเสริมกล้ามเนื้อหน้าขา ควบคุมน้ำหนัก และปรับพฤติกรรมการเดิน การหลีกเลี่ยงการลงบันไดเร็วหรือกระแทกช่วยลดอาการได้อย่างชัดเจน

หากปล่อยไว้ อาการปวดเรื้อรังอาจนำไปสู่การเสื่อมของข้อเข่าในอนาคตได้

ภาวะแทรกซ้อนที่ควรระวัง

• ข้อเข่าอักเสบเรื้อรัง
• เดินล้มง่ายเพราะปวดหรือเข่าไม่มั่นคง
• กล้ามเนื้ออ่อนแรงจนเกิดอาการปวดหลังร่วมด้วย

วิธีดูแลตัวเองสำหรับคนที่ต้องขึ้นลงบันไดทุกวัน

• ลงบันไดช้า ๆ จับราวทุกครั้ง
• ใช้รองเท้านุ่ม ลดแรงกระแทก
• หลีกเลี่ยงการถือของหนักลงบันได
• ฝึกเกร็งหน้าขาวันละ 10 นาที
• ควบคุมน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ

สรุป

การเดินขึ้นลงบันไดบ่อย ๆ ไม่ได้ทำให้ข้อเข่าเสื่อมในทุกคน แต่สำคัญที่สภาพข้อเข่า น้ำหนักตัว และความแข็งแรงของกล้ามเนื้อ หากเข่ายังแข็งแรง บันไดช่วยเสริมความฟิตได้ดี แต่ถ้ามีปัจจัยเสี่ยง การใช้งานผิดวิธีอาจทำให้เข่าเสื่อมเร็วขึ้นกว่าปกติ

ฟังสัญญาณเข่าของตัวเองให้มากขึ้น ปรับการเดิน และดูแลร่างกาย จะช่วยให้เข่าใช้งานได้นาน ลดโอกาสผ่าตัดในอนาคต

บทความนี้ให้ข้อมูลทั่วไป หากอาการไม่ดีขึ้นควรปรึกษาแพทย์

สามารถปรึกษาปัญหากระดูกและข้อ หรืออาการปวด ได้ที่

ผศ.นพ.ธนินนิตย์ ลีรพันธ์ (หมอเก่ง)

ผู้เชี่ยวชาญโรคกระดูกและข้อ

สอบถามปัญหาโรคกระดูกและข้อ ปวดหลัง ปวดคอ ปวดเข่า ปวดไหล่ กระดูกพรุน ได้ครับ

📱 Line ID: @doctorkeng โทร 081-5303666

#ข้อเข่าเสื่อม #ปวดเข่า #ขึ้นลงบันไดปวดเข่า #เข่าเสื่อม #หมอเก่งกระดูกและข้อ