ขึ้น-ลงบันได = ทำลายเข่า? ไขข้อข้องใจ "บ้าน 2 ชั้น" อยู่ยากจริงไหมสำหรับคนเข่าเสื่อม

 

ขึ้น-ลงบันได = ทำลายเข่า? ไขข้อข้องใจ "บ้าน 2 ชั้น" อยู่ยากจริงไหมสำหรับคนเข่าเสื่อม

"หมอคะ... ป้าต้องย้ายลงมานอนชั้นล่างไหม? ลูกๆ บอกว่าห้ามขึ้นบันไดเด็ดขาด เดี๋ยวเข่าพังเร็ว แต่ป้าไม่อยากย้ายเลย ข้างล่างมันไม่ชิน..."

คำถามยอดฮิตที่หมอเก่งเจอแทบทุกวันครับ เรื่อง "บันได" กับ "โรคเข่าเสื่อม" เหมือนเป็นไม้เบื่อไม้เมากันมานาน ลูกหลานก็ห่วง พ่อแม่ก็เกรงใจเข่าตัวเอง สรุปแล้วบันไดคือผู้ร้ายที่ต้องตัดขาดจากชีวิตเลยจริงไหม?

วันนี้หมอมีคำตอบชัดๆ พร้อม "เทคนิคลับ" การขึ้นลงบันไดที่ช่วยเซฟเข่ามาฝากครับ

ความจริงทางวิทยาศาสตร์: บันไดทำอะไรกับเข่าเรา?

ต้องยอมรับความจริงข้อหนึ่งครับว่า "การขึ้นลงบันได สร้างภาระให้ข้อเข่ามหาศาล"

• เดินพื้นราบ: เข่ารับน้ำหนักประมาณ 0.5 เท่า ของน้ำหนักตัว

• ขึ้น-ลงบันได: เข่ารับน้ำหนักพุ่งสูงถึง 3 - 6 เท่า ของน้ำหนักตัว!

สมมติคุณหนัก 60 กิโลกรัม ทุกก้าวที่เหยียบบันได เข่าต้องรับแรงกดทับประมาณ 180 - 360 กิโลกรัม เลยทีเดียวครับ ดังนั้น ถ้าถามว่า "มีผลไหม?" คำตอบคือ "มีแน่นอนครับ" ยิ่งขึ้นเยอะ ผิวกระดูกอ่อนยิ่งเสียดสีกันรุนแรง

"ขาลง" อันตรายกว่า "ขาขึ้น" จริงหรือ?

จริงครับ!

• ตอนเดินขึ้น: เราใช้ "กล้ามเนื้อ" (ต้นขา) ออกแรงถีบตัวขึ้น แม้จะเหนื่อย แต่แรงกระแทกต่อผิวข้อจะไม่รุนแรงเท่าขาลง

• ตอนเดินลง: เป็นจังหวะที่ต้อง "เบรก" ต้านแรงโน้มถ่วงโลก จังหวะที่เท้ากระแทกขั้นบันได แรงกดจะพุ่งไปที่ "ลูกสะบ้า" และ "ผิวข้อเข่า" เต็มๆ ครับ

คนไข้ส่วนใหญ่จึงมักบ่นว่า "เวลาลงบันได ปวดจี๊ดลึกๆ ในเข่า มากกว่าตอนขึ้น" นั่นเอง

กฎเหล็ก: ใครควรหยุด? ใครไปต่อได้?

1. กลุ่มที่ควร "งด" บันไดชั่วคราว:

   • เข่ากำลัง "บวม แดง ร้อน" (อักเสบเฉียบพลัน)

   • ปวดมากจนก้าวขาไม่ออก

   • เข่าทรุด หรือเข่าอ่อนแรงทรงตัวไม่อยู่

   • กลุ่มนี้ควรย้ายมานอนชั้นล่าง หรือใช้ลิฟต์ (ถ้ามี) จนกว่าจะรักษาการอักเสบหายครับ

2. กลุ่มที่ "ยังขึ้นได้" (แต่ต้องรู้วิธี):

   • เข่าเสื่อมระยะเริ่มต้น-ปานกลาง

   • มีอาการปวดบ้าง แต่พอทนไหว

   • กล้ามเนื้อขายังมีแรงดี

เทคนิคลับ: สูตรท่องจำ "ดี-ขึ้น เลว-ลง"

ถ้าจำเป็นต้องขึ้นลงบันไดจริงๆ ให้ใช้สูตรนี้ครับ รับรองว่าปวดน้อยลงทันที:

1. ขาขึ้น: ให้เอา "ขาดี" ขึ้นก่อน

• ใช้ขาข้างที่ไม่ปวด (หรือปวดน้อยกว่า) ก้าวขึ้นไปก่อน

• ขาดีจะมีแรงถีบส่งตัวเราขึ้นไป แล้วค่อยยกขาข้างที่ปวดตามขึ้นไปยืนคู่กัน

2. ขาลง: ให้เอา "ขาเลว" (ขาเจ็บ) ลงก่อน

• หย่อนขาข้างที่ปวด ลงไปที่ขั้นล่างก่อน (โดยใช้ขาดีที่อยู่ขั้นบน ยันน้ำหนักตัวไว้ ค่อยๆ ผ่อนแรงลง)

• วิธีนี้จะช่วยให้ขาเจ็บ ไม่ต้องรับแรงกระแทกตอนลงครับ

3. ชิดราวบันไดเสมอ

• มือต้องจับราวบันไดเพื่อช่วยพยุงน้ำหนักตัว (ลดภาระเข่าได้อีก 10-20%)

การปรับตัวในบ้าน (Lifestyle Modification)

เพื่อถนอมเข่าให้อยู่กับเรานานที่สุด หมอแนะนำให้ปรับพฤติกรรมดังนี้ครับ:

1. รวบยอดธุระ: จัดการชีวิตให้ขึ้น-ลงบันได "วันละ 1 รอบ" พอครับ (เช้าลงมา-เย็นกลับขึ้นไป) อย่าเดินขึ้นๆ ลงๆ ทั้งวันเพราะลืมของ

2. นั่งขั้นบันได: ถ้าบันไดสูงชันมาก เดินไปครึ่งทางแล้วนั่งพักที่ขั้นบันไดสักนิด แล้วค่อยไปต่อ ไม่ต้องรีบครับ

3. แสงสว่างต้องพอ: ผู้สูงอายุหลายคนล้มตกบันไดเพราะมองไม่เห็นขั้น ทำให้ก้าวพลาดจนเข่ากระแทก

สรุปจากหมอ:

การขึ้นลงบันได "ไม่ใช่ของต้องห้าม" สำหรับคนเข่าเสื่อมทุกคนครับ ถ้ากล้ามเนื้อคุณแข็งแรง และรู้วิธีขึ้นลงที่ถูกต้อง บันไดก็เปรียบเสมือนเครื่องออกกำลังกายขาได้

แต่ถ้าเมื่อไหร่ที่ "เจ็บ" นั่นคือร่างกายส่งสัญญาณเตือน ให้หยุดพักและลดการใช้งานทันทีครับ การย้ายลงมานอนชั้นล่าง เป็นทางเลือกที่ดีในการ "เซฟเข่า" ในระยะยาว แต่ถ้ายังไม่อยากย้าย ก็ต้อง "เซฟตัวเอง" ตามสูตรที่หมอให้ไปนะครับ

"ดี-ขึ้น... เลว-ลง" ท่องไว้ให้ขึ้นใจครับ!

บทความนี้ให้ข้อมูลทั่วไป หากอาการไม่ดีขึ้นควรปรึกษาแพทย์ สามารถปรึกษาปัญหากระดูกและข้อ หรืออาการปวด ได้ที่ ผศ.นพ.ธนินนิตย์ ลีรพันธ์ (หมอเก่ง) ผู้เชี่ยวชาญโรคกระดูกและข้อ สอบถามปัญหาโรคกระดูกและข้อ ปวดหลัง ปวดคอ ปวดเข่า ปวดไหล่ กระดูกพรุน ได้ครับ 📱 Line ID: @doctorkeng

#ข้อเข่าเสื่อม #ปวดเข่า #ขึ้นบันได #บ้านสองชั้น #ดูแลผู้สูงอายุ #หมอเก่งกระดูกและข้อ #ปวดข้อ #กระดูกพรุน #กายภาพบำบัด #ถนอมเข่า